Göbeklitepe

Göbeklitepe Hakkında Genel Bilgiler

Göbekli Tepe Höyüğü, Türkiye'nin güneydoğusundaki Şanlıurfa şehrinin birkaç kilometre kuzey doğusunda yer almaktadır. Harran Ovası'nın 750 m yukarısındaki Germus dağlarının en yüksek noktasında, 15 metre yüksekliğinde, tamamen yapay olan höyük, yaklaşık 9 hektarlık bir alana yayılmakta olup çapı 300 metredir. Bu devasa harabe tepesi, MÖ 10. ve 9. binyıla kadar uzanan anıtsal yapıların enkazından oluşmaktadır.

Göbekli Tepe, ilk kez 1960'larda Chicago ve İstanbul Üniversiteleri tarafından yapılan bir araştırmada arkeolojik bir alan olarak kayıtlara geçmiştir, ancak höyüğün sakladığı mimari, 1994 yılında Klaus Schmidt tarafından yeniden keşfedilene kadar gizli kalmaya devam etmiştir. 1995 yılında başlayan kazılar halen devam etmekte olup, 2014 yılındaki ölümüne kadar Klaus Schmidt'in tarafından yönetilmiştir. Şimdiye kadar yapılan kazılarla bu sitenin bir yerleşim yeri değil, bir kült ve ritüel yeri olarak öne çıkan rolünü gösteren anıtsal bir mimari ortaya çıkartılmıştır. 

Göbeklitepe kazılarında şu ana kadar üç tarihi katman ayırt edilmiştir. En eski Katman III (MÖ 10. bin), daire benzeri yapılara yerleştirilmiş, tonlarca ağırlıktaki monolitik T şeklindeki sütunlarla karakterize edilmektedir. Bu sütunlar, kireçtaşı duvarlar ve duvarların iç tarafına yaslanmış banklarla birbirine bağlanmıştır. 

Göbekli Tepe, bu erken dönemde toplumlarda gelişmekte olan sosyal ilişkilerle ilgili sağladığı bilgiler nedeniyle çok önemlidir. Araştırmacılar, avcı-toplayıcı toplulukların Göbeklitepe’deki anıtsal yapılara benzer yapıların inşaası için gerekli organizasyonel yapıya sahip olduğunu, bu buluntular ortaya çıkana kadar, düşünmemekteydi. Bu tarz büyük yapıların inşaasının sadece avcı-toplayıcı gruplardan daha fazla sayıda insan gücünü gerektirdiğinden burada farklı bir sosyal yapı olduğu düşünülmektedir. Bu yapıların inşası sırasında farklı gruplar içinde ve arasında bir miktar sosyal tabakalaşma olduğunu düşündüren dikkatli bir planlama ve koordinasyona ihtiyaç duyulacağından ve işçilere yiyecek sağlanması gerekeceğinden farklı organizasyonel ayarlamalara ihtiyaç duymuş olabilecekleri varsayılmaktadır. Dolayısıyla, Göbekli Tepe’deki anıtsal yapıların inşasının bir şekilde avcı toplanmasından gıda üreten (Neolitik) yaşam yollarına geçişe bağlı olduğu hipotezi oldukça güçlenmektedir.

Göbekli Tepe'deki duran taşların bazıları boş olsa da diğerlerinde özenle oyulmuş tilkiler, aslanlar, boğalar, akrepler, yılanlar, yaban domuzları, akbabalar, su tavuğu, böcekler ve örümcekler vardır. Ayrıca soyut şekiller ve önden oturma pozisyonunda betimlenmiş çıplak bir kadının bir kabartması vardır. T şeklindeki taşların birçoğunun, yanlarında silah gibi görünen, taşların stilize edilmiş insanları veya belki de tanrıları temsil ettiğini gösterebilecek tasvirleri vardır. Göbekli Tepe'deki piktogramlar bir yazı biçimini temsil etmese de anlamlarının yerel topluluklar tarafından dolaylı olarak anlaşılan kutsal semboller olarak işlev görmüş olabilecekleri düşünülmektedir.